نکات فنی اجرای آبیاری قطره ای در مزرعه
برای اطلاع داشتن از نحوه اجرای آبیاری قطره ای این مقاله را بخوانید.
تجارب جهانی استفاده از سیستم آبیاری تیپ (Tape) بر روی محصولات مختلف و مقایسه
آن با روشهای آبیاری غرقابی نشان می دهد که این سیستم می تواند منجربه کاهش قابل توجه آب مصرفی در مزرعه شود.
اجرای آبیاری قطره ای در مزرعه و نکات اصلی
در کشور ما نیز بدلیل مواجهه بخش کشاورزی با خشکسالی های پی در پی و بروز بحران کم آبی،
باید با اصلاح و بهینه سازی روشهای آبیاری کرتی، نواری، شیاری
و جویچه ای و جایگزینی آنها با سیستم های آبیاری نوین، از هدررفت منابع ارزشمند آب جلوگیری بعمل آید.
خوشبختانه نوارهای آبیاری قطره ای (تیپ) برای انواع کشتهای متراکم
و ردیفی نظیر سبزیجات، صیفی جات، ذرت، گندم، علوفه، هندوانه، خیار، خربزه، گوجه فرنگی، پیاز، سیب زمینی، توت فرنگی، آفتابگردان، چغندرقند و پنبه استفاده میشود.
این روش در گلخانه ها نیز قابل استفاده می باشد.
معرفی سیستم آبیاری تیپ
سیستم آبیاری تیپ (نواری) متشکل از ایستگاه پمپاژ، لوله های اصلی و فرعی، شیرفلکه ها، اتصالات و نوارهای آبیاری قطره ای است.
برای آبدهی مناسب و یکنواخت لوله های تیپ، به فشار ۵/۰ تا ۲ بار (بسته به ضخامت نوارهای تیپ) نیاز است
که توسط ایستگاه پمپاژ تامین می گردد. فشار کاری معمول برای کارکرد این سیستم ۱ بار است.
ایستگاه پمپاژ علاوه بر تامین و تنظیم فشار لازم برای گردش آب در سطح مزرعه
و خروج یکنواخت آب از روزنه های لوله تیپ، وظیفه جلوگیری از ورود ذرات ریز و معلق آب به سیستم آبیاری را بر عهده دارد.
این کار از طریق نصب فیلترهای مختلف در این ایستگاه انجام می شود.
انتخاب فیلتراسیون مناسب برای هر مزرعه براساس کیفیت آب آبیاری و توسط طراح سیستم آبیاری انجام می شود.
حذف ذرات ریز ومعلق آب توسط فیلترها برای جلوگیری از گرفتگی لوله ها
و ایجاد یکنواختی در خروج آب و بالا بردن عمر مفید نوارهای آبیاری تیپ ضروری است.
در ادامه :
همچنین در صورت نصب تانک کود و تجهیزات کوددهی در ایستگاه پمپاژ، عملیات کوددهی مزرعه نیز می تواند توسط لوله های تیپ انجام گیرد.
قطر لوله های اصلی و فرعی نیز وابسته به مساحت قطعه تحت آبیاری و دبی عبوری از آنها است
که در زمان طراحی سیستم، توسط طراح مربوطه تعیین می شوند.
این لولهها عمدتاً قطرهای ۶۳، ۷۵، ۹۰، ۱۱۰ و ۱۲۵ میلیمتر را دارا می باشند
و پس از نصب در مزرعه و راه اندازی سیستم، در زیر خاک مدفون می شوند.
به لوله های فرعی مزرعه و در مقابل هر یک از ردیف های کشت،
لوله های پلی اتیلن ۱۶ میلیمتری هر یک با طول تقریبی ۱ متر و توسط بست های ابتدایی و واشر نصب می شوند
تا اتصال دهنده نوارهای آبیاری تیپ به لوله های نیمه اصلی باشند.
نحوه اتصال لوله ۱۶ میلیمتر به لوله ۹۰ میلیمتر از طریق واشر
و بست ابتدایی و شکل ۲ همین لوله ها را پس از دفن در زیر خاک نشان میدهد.
.jpg)
اجرای آبیاری قطره ای
الگوی مناسب پیاده سازی سیستم تیپ در مزرعه
منظور از الگوی مناسب سیستم تیپ، مسیر و جهت قرارگیری لوله های اصلی و فرعی و همچینن امتداد لوله های تیپ در یک مزرعه گندم است
که عمدتاً توسط طراح سیستم آبیاری انتخاب می گردد.
در تعیین الگوی مناسب سیستم تیپ برای یک مزرعه گندم، عواملی نظیر روش کاشت، ابعاد و شکل مزرعه و شیب بندی زمین نقش دارند.
بعنوان مثال، در صورت کاشت گندم بصورت پخشی، چنانچه مرزهای آبیاری از قبل در مزرعه ایجاد شده است،
اجرای تیپ در موازات مرزهای آبیاری مناسب تر از اجرای آن در راستای عمود برمرزهای آبیاری خواهد بود.
این کار مانع از فاصله گرفتن نوارها از سطح خاک شده که ضمن کمک به توزیع یکنواخت تر آب در امتداد نوارها،
احتمال بادبردگی و جابجایی تیپ را کاهش می دهد.
در صورت قراردادن لوله های تیپ در جهت عمود بر ردیفهای کشت، پیشنهاد می شود
که با عبوردادن لوله تیپ از داخل خاکریزها ضمن کمک به استقرار تیپ بر روی سطح خاک،
از ایجاد شیب در لوله تیپ و حرکت احتمالی آب در شیار روی سطح لوله تیپ و ایجاد غیریکنواختی در توزیع آب جلوگیری شود.
بطور عمومی، امتداد مناسب برای پهن کردن نوارهای تیپ در راستای شیب مزرعه و هم جهت با باد غالب منطقه است. در صورت کاشت ردیفی گندم، پیشنهاد می شود
که نوارهای تیپ هم جهت با ردیفهای کشت بوده و حتی الامکان در داخل شیارها قرار گیرند.
انتخاب فواصل مناسب نوارهای آبیاری و قطر ه چکانهای تیپ از همدیگر
فاصله نوارهای تیپ از همدیگر در حقیقت معادل با فاصله بین محلهای اتصال تیپ به لوله نیمه اصلی (مانیفولد) و یا فواصل نصب بستهای ابتدایی بر روی مانیفولد خواهد بود.
برای یک مزرعه گندم، انتخاب فواصل نوارهای تیپ از همدیگر به روش کاشت و بافت خاک وابسته خواهد بود.
کاشت بذر گندم عمدتاً به صورتهای پخشی و یا مکانیزه انجام می شود.
در کشت پخشی، بذر گندم هم بصورت دستی (دستپاش) و هم با استفاده از دستگاههای سانتریفیوژ کشت می شود و فرض بر این است که تمامی بخش های زمین با یک تراکم مناسب از بذر پوشیده می شوند.
در حالی که در روش مکانیزه کشت با استفاده از دستگاههای خطی کار و یا ردیفکار که به طور مرسوم به خطوط (شیارهای) موازی یکدیگر نیاز است، انجام می شود.
فواصل کشت خطی برای گیاهان زراعی مختلف، تابعی از خصوصیات خاک مزرعه و الگوی رشد گیاه زراعی است،
با اینحال بسته به نوع دستگاه خطیکار، این فواصل برای گندم ۱۵ تا ۲۰ سانتیمتر در نظر گرفته می شود.
برای هر دو روش کشت (پخشی و مکانیزه)، نوارهای آبیاری تیپ باید طوری پهن شوند تا تمامی سطح مزرعه پس از آبیاری (و یا حداکثر یک روز پس از قطع آبیاری) مرطوب گردد؛
اما در کشتهای ردیفی گندم، قراردادن لوله های تیپ مجزا برای تمامی خطوط کشت (که فاصله ۱۵ تا ۲۰ سانتیمتری دارند)،
عملاً اقتصادی نبوده و لذا باید بصورت دو در میان و یا سه در میان (بسته به بافت خاک مزرعه که در ادامه تشریح می شود) اینکار صورت گیرد.
بنابراین در این روش کاشت، تنها تعدادی از خطوط کشت مستقیماً توسط لوله تیپ آبیاری شده
و خطوط کشت واقع در بین دو ردیف لوله، از طریق پیشروی جبهه رطوبتی به طرفین آن، تکمیل می گردد.
در ادامه:
در هر دو روش کشت، فواصل لوله های آبیاری تیپ از همدیگر و همچنین فواصل روزنه های روی لوله
(قطره چکانها) وابسته به بافت خاک مزرعه بوده که برای انتخاب فاصله مناسب، استفاده نمود.
در این جدول، فواصل مناسب نوارهای تیپ و همچنین فواصل قطره چکانها
برای آبیاری یک مزرعه گندم بر اساس بافت خاک مزرعه ارائه شده است.
بعنوان مثال، در یک مزرعه گندم با بافت خاک متوسط، توصیه می شود
که فواصل نوارهای تیپ از همدیگر در حدود ۴۰ سانتیمتر بوده
و لوله های آبیاری تیپ نیز دارای قطره چکانهایی با فواصل تقریبی ۲۰ سانتیمتر از همدیگر باشند.
در چنین شرایطی و برای هرهکتار زمین، به ۲۵ هزار متر لوله تیپ نیاز خواهد بود که بایستی با در نظر گرفتن
شرایط کشاورز و صرفه اقتصادی موضوع، این لوله ها تهیه و طبق دستورالعمل مربوطه در مزرعه نصب گردند.
بدیهی است که در فاصله بین دو نوار تیپ، می تواند دو و یا سه ردیف
کشت گندم وجود داشته و تابع روش کاشت و تراکم بذر می باشد.
انتخاب طول مناسب نوارهای تیپ در مزرعه
در انتخاب طول مناسب نوارهای تیپ در یک مزرعه گندم، علاوه بر بررسی های
فنی و مسایل هیدرولیکی (که توسط طراح پروژه انجام می شود)،
عواملی نظیر شیب زمین، بافت خاک و فاصله قطره چکانهای روی نوار تیپ (یا تعداد خروجی های آب) نقش دارند.
جدول ۲ طول مناسب نوارهای تیپ را بر اساس عوامل فوق پیشنهاد می دهد.
همانطوری که ملاحظه می شود، در تعیین طول مناسب تیپ، ابتدا باید بافت خاک مزرعه مشخص باشد.
همانطوری که قبلاً هم اشاره شد، در بافتهای مختلف خاک، فواصل مناسب قطره چکان نیز انتخاب می گردند
که در این جدول، در قالب یک ستون واحد آورده شده است.
علاوه بر این، نیاز است که شیب زمین و جهت قرارگیری تیپ بر روی زمین از لحاظ هم راستایی با شیب غالب مزرعه تعیین گردد.
چنانچه نوارهای تیپ در خلاف جهت شیب زمین و یا اصطلاحاً در سربالایی قرار بگیرند، دارای شیب مثبت (+)
و چنانچه هم جهت با شیب زمین و یا اصلاحاً در سرپایینی قرار بگیرند، دارای شیب منفی (-) خواهند بود.
بدیهی است که شیب منفی می تواند تاثیر فزاینده داشته
و به افزایش طول مجاز تیپ کمک کند و بر عکس، شیب مثبت لوله تیپ، طول مجاز را کاهش خواهد داد.
بعنوان مثال برای یک مزرعه با خاک متوسط (لومی) که زمین نیز فاقد شیب باشد (مسطح)،
طول مناسب لوله تیپ بین ۸۵ تا ۱۱۳ متر خواهد بود.
چنانچه در همین مزرعه، زمین شیبدار باشد و در بخشهایی از مزرعه بخواهیم
نوارهای تیپ را در سربالایی قرار دهیم (شیب مثبت)، طول مناسب تیپ به ۶۲ تا ۹۴ متر کاهش خواهد یافت.
بطور مشابه، طول مناسب تیپ در سرازیری های این مزرعه به ۱۰۵ تا ۱۲۷ متر قابل افزایش خواهد بود.
توجه شود که حداکثر شیب زمین برای اجرای سیستم آبیاری تیپ در حدود ۱ درصد (یا ۱۰ در هزار) است
که در صورت بیشتر شدن از این حد، می تواند باعث غیریکنواختی توزیع فشار درنقاط مختلف مزرعه
و در نهایت، باعث غیریکنواختی دبی خروجی از روزنه ها و پخش آب در مزرعه شود.

اجرای آبیاری قطره ای
نحوه نگهداری نوارهای تیپ در انبار
از نگهداری کلافهای نوار آبیاری تیپ در فضای غیرمسقف و به خصوص در معرض تابش مستقیم آفتاب و بارندگی خودداری شود.
کلافهای نوار تیپ بایستی بدون بازکردن بسته بندی آن، در یک انبار سرپوشیده
و به دور از مواد اشتعالزا و خورنده، بر روی سکوِئی به ارتفاع ۵۰ سانتیمتر قرار گیرند.
نوارها باید از گزند جوندگان و حشرات در امان باشند و همچنین از جابجا یی های غیرضروری در طول مدت انبارداری اجتناب گردد.
همچنین در زمان جابجایی و یا تخلیه کلافها، از پرتاب نمودن و یا غلتاندن آنها روی زمین اجتناب شود.
چون با این کار، بسته بندی نوار آسیب دیده و برخورد با اشیاء تیز و برنده، موجب پارگی لوله ها میشود.
پهن کردن (نصب) نوارهای تیپ در مزرعه
نصب نوارهای تیپ به دو روش دستی و مکانیزه امکانپذیر میباشد. در هر دو صورت،
نباید تحت هیچ شرایطی نوار تیپ بر روی زمین کشیده شده و یا تحت نیرو و کشش زیاد قرار گیرد.
به همین خاطر پیشنهاد می شود که کلاف لوله روی دستگاه (قرقره) ساده ای که محور آن از دو طرف
بر روی دو بلبرینگ قرار گرفته و به راحتی میچرخد، قرار گرفته و توسط کارگر و در امتداد نصب لوله ها حمل شود.
همچنین از ثابت نگهداشتن و نصب قرقره در یک طرف مزرعه و کشیدن نوارهای تیپ به منظور نصب بر روی زمین خودداری گردد،
زیرا این کار باعث خراشیدگی سطح لوله، کشیدگی و کاهش طول عمر آن می شود